Επίσκεψη μαθητών της Β Λυκείου στο Μουσείο Προπλασμάτων του Νοσοκομείου "Α. ΣΥΓΓΡΟΣ"

Την Τρίτη 20 Μαΐου 2014 επαναλήφθηκε η τολμηρή πρωτοβουλία του υπογράφοντος να ξεναγήσει τους μαθητές ενός τμήματος της θεωρητικής κατεύθυνσης της Β΄ Λυκείου στο Μουσείο με τα εκπαιδευτικά προπλάσματα (moulages) αφροδισίων και δερματικών νόσων του Νοσοκομείου «Ανδρέας Συγγρός». Η επίσκεψη στον χώρο αυτό, που άρχισε να λειτουργεί ως εκπαιδευτική μονάδα το 1912 και παρά την εφαρμογή συγχρόνων οπτικοακουστικών μέσων συνεχίζει να δέχεται φοιτητές των επιστημών υγείας και ειδικευόμενους ιατρούς, κανονίστηκε στο πλαίσιο του τρέχοντος ήδη για δεύτερο έτος Προγράμματος «Η Σύφιλη στην Ιστορία, τα Γράμματα και την Τέχνη» και προγραμματίστηκε εκτάκτως λόγω της επικείμενης εξεταστικής περιόδου.

Κατά τη διάρκεια της κυκλοφοριακής συμφόρησης στη Λεωφ. Κηφισίας οι μαθητές άκουσαν μία πρώτη αναφορά σε ζητήματα αφροδισιολογίας και επιδημιολογικών παραμέτρων. Πληροφορήθηκαν επίσης τα ιστορικά στοιχεία σχετικά με την ίδρυση (1910) και λειτουργία της Κλινικής των Αφροδισίων και Δερματικών Νόσων του Πανεπιστημίου Αθηνών (στο Νοσοκομείο που δωρήθηκε στο ελληνικό κράτος από την Ιφιγένεια Συγγρού εις μνήμην του συζύγου της), καθώς και την προσωπικότητα του Καθηγητή Γ. Θ. Φωτεινού που υπηρέτησε επί 36 έτη (1910-1946) ως καθηγητής και διευθυντής του Νοσοκομείου «Α. Συγγρός», εγκαινιάζοντας το Μουσείο Προπλασμάτων κατά τα γαλλικά πρότυπα και συμβάλλοντας στη θέσπιση νόμων σχετικών με την αντιαφροδισιακή πολιτική του κράτους στην ευαισθητοποιημένη κοινωνία της εποχής (αναφέρονται περί τους 20.000 θανάτους από σύφιλη κατ’ έτος). Τα 1660 προπλάσματα κατασκευάστηκαν από τον ίδιο τον Γ. Φωτεινό αρχικά και ειδικά εκπαιδευμένους τεχνίτες αργότερα.

Κατά την άφιξη, μετά τις ευχαριστίες προς την υπεύθυνη του Μουσείου κα. Μαίρη Πολυχρονοπούλου για τις διευκολύνσεις που μας παρείχε, το μαθητικό ακροατήριο στριμώχτηκε στις τρεις ανακαινισμένες αίθουσες με τις σιδερένιες βαθμίδες των επιστεγασμένων διαδρόμων, καθώς και στους στενούς διαδρόμους του Μουσείου, για να ακούσει κατά κύριο λόγο πληροφορίες από μία σύντομη ιστορική ξενάγηση στην ιστορία της σύφιλης και να αντιληφθεί πλέον τις οπτικοποιημένες μορφολογικές παραλλαγές για την ασθένεια, καθώς και τα σήμερα οριζόμενα ως σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (σύφιλη, βλεννόρροια, μαλακό έλκος, αφροδίσιο ή βουβωνικό λεμφοκοκκίωμα [νόσο Nicolas-Favre], βουβωνικό κοκκίωμα, μη-γονοκοκκική ουρηθρίτιδα, οξυτενή κονδυλώματα, έρπητα γεννητικών οργάνων, μολυσματική τέρμινθο, σύνδρομο AIDS, ηπατίτιδα Β, φθειρίαση εφηβαίου, ψώρα). Από τον ομιλήσαντα αναλύθηκε κυρίως η αιτιολογία της σύφιλης και η συναφής κλινική του ωχρού τρεπονήματος ή ωχράς σπειροχαίτης, σε συνδυασμό με τους ιστορικούς και πολιτισμικούς παράγοντες (από τα πληρώματα του Χριστόφορου Κολόμβου έως την περιγραφική μελέτη του Fournier το 1894, την έξαρση κατά τον Μεσοπόλεμο και την ανακάλυψη αποτελεσματικών μεθόδων διάγνωσης και θεραπείας στις μέρες μας), η ταξινόμηση της νόσου και η κλινική σημειολογία-εικόνα της (επικτήτου και συγγενούς, πρωτογόνου, ορολογικής κτλ.) και οι μορφές της οξείας γονόρροιας σε άρρενες και θήλεις.

Η επαλγής αισθητικά οπτική παρακολούθηση από τους μαθητές των προπλασμάτων με τα εξανθήματα της δευτερογόνου συφιλίδας, κηλιδώδη («συφιλιδική ροδάνθη») ή βλατιδώδη, τις διαταραχές της μελάγχρωσης, την ουλοποίηση κατά την τριτογόνο συφιλίδα, τις βλεννοπυώδεις εκκρίσεις, τα φαγεδαινικά έλκη και τις λοιπές δερματολογικές νόσους (λ.χ. ελεφαντιάσεις) οδήγησε στη συζήτηση για τις ανθρωπολογικές παραμέτρους των συμπτωμάτων, τη σημερινή επανεμφάνιση περιπτώσεων με ιδιάζουσα συχνότητα, όπως των οξυτενών κονδυλωμάτων, και κυρίως τους σημερινούς παράγοντες (τη χαλάρωση των ηθών, τις ασυμπτωματικές μορφές νοσημάτων, τη μετακίνηση πληθυσμών, κ.ά.) που ενέχονται στην ανησυχητική άνοδο, μετά τη δεκαετία του ’70, της συχνότητας των αφροδισίων νοσημάτων στη χώρα μας.

Διαβάστηκε και σχολιάστηκε το ποίημα του Κ. Καρυωτάκη «Ωχρά Σπειροχαίτη», το οποίο κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 1923 με τότε τίτλο «Τραγούδι παραφροσύνης»· ιδίως η τελευταία στροφή του «… Κι ήταν ωραία ως σύνολο η αγορασμένη φίλη, / στο δείλι αυτό του μακρινού πέρα χειμώνος, όταν, / γελώντας αινιγματικά μας έδινε τα χείλη / κι έβλεπε το ενδεχόμενο, την άβυσσο που ερχόταν». Μετά από έντονη συζήτηση για το νόημα της λεγόμενης «σεξουαλικής αγωγής», τη λογική ενός τέτοιου προγράμματος και την πρακτική παρουσίασης της γενετήσιας αγωγής από τον κόσμο των θεαμάτων (τηλεόρασης και κινηματογράφου), οι μαθητές με τους συνοδούς των επιβιβάστηκαν στο ναυλωμένο λεωφορείο για τον δρόμο της επιστροφής.

Ο προβληματισμός και οι ζωηρές εντυπώσεις από την  επίσκεψη και τα λεχθέντα συνεχίστηκαν αρκετές μέρες μετά, συχνά διαταράσσοντας τη λεκτική πειθαρχία των άλλων μαθημάτων. Η αρχική αγωνία του εισηγητή να εκλαϊκεύσει κατά το δυνατόν την τρέχουσα ειδική ορολογία και να περιορίσει την αμηχανία των ανατομικών υποδηλώσεων υποχωρούσε μπροστά στο φιλοπερίεργον, το φιλάνθρωπον και το ερευνητικό ενδιαφέρον των εκκολαπτομένων εφήβων-επιστημόνων μας. Όπως όμως διαπίστωσε –προς ικανοποίησή του για την ανάληψη του διεπιστημονικού εγχειρήματός του– οι συζητήσεις ούτε διολίσθησαν σε αγοραία ελευθεριότητα ούτε αποστασιοποιήθηκαν από το ψύχραιμο επιστημονικό ήθος ενός φοιτητικού αμφιθεάτρου, πλευρές μιας μαθητικής ωριμότητας που εγκαταλείπεται στην υποδιέγερση και στην παθητικότητα μιας ατελούς δημοσιογραφικής πληροφόρησης.

Με τον τρόπο αυτό εξυπηρετήθηκαν σε μεγάλο βαθμό οι στόχοι και οι θεματικοί άξονες του Προγράμματος «Η Σύφιλη στην Ιστορία, τα Γράμματα και την Τέχνη». Σημειωτέον πως το άτυπο αυτό Πρόγραμμα στηρίχθηκε από το καθαρό ενδιαφέρον των μαθητών να κινηθούν στον ευρύτερο κόσμο της γνώσης και της ζωής, μακριά από προκατασκευασμένους σχολικούς κανονισμούς και τη γνωστή πεπατημένη που υπαγορεύει η κοινωνική αβρότητα.

Νικόλαος Α. Ε. Καλοσπύρος,

Φιλόλογος