Τα ίχνη της θεατρικής περιπέτειας

 Η ολοκληρωμένη θεατρική παράσταση, κυρίως στο σχολείο, αποτελεί μια πολυσχιδή παιδαγωγική δραστηριότητα και αισθητική μύηση, όπου η έκφραση, η ικανοποίηση και -γιατί όχι- η υπέρβαση του καθενός/μιας στο πλαίσιο της ομάδας, αποδεικνύεται εμπειρία βίου για τους συμμετέχοντες/ουσες.

1. Οι πόρτες ανοιχτές. Κατέφταναν ήσυχα και αμήχανα, όσοι/ες ενδιαφέρθηκαν, μετά την ανακοίνωση ότι πρόκειται να σχηματιστεί μια θεατρική ομάδα στο Σχολείο μας. Εθελοντές μιας προσπάθειας, μαθητές διαφορετικής ηλικίας, με διαφορετικά επίπεδα καλλιέργειας, κοινωνικής προέλευσης, εμπειριών, οικογενειακής ή άλλης κατάστασης.  Με συστολή οι πιο πολλοί, αλλά και με προσδοκίες, καλές προθέσεις, ανάγκη επικοινωνίας, έκφρασης, επιβεβαίωσης, αυτοπραγμάτωσης, επιθυμία δημιουργίας ή απλή περιέργεια.  Το εγχείρημα εν καιρώ απέκτησε ενοποιητική δυναμική, η οποία έτεινε να μορφοποιήσει, να «συνθέσει» την ομάδα  στη βάση του κοινού στόχου, της κοινής εμπειρίας, του κοινού «ταξιδιού». Όσοι ήρθαν στην πρώτη ή στις πρώτες συναντήσεις δεν παρέμειναν όλοι μέχρι τέλους ούτε η ομάδα «έκλεισε» και δεν δεχόταν νέες προσελεύσεις. Οι πόρτες της ομάδας ήταν και παραμένουν ανοιχτές σε παρατηρητές, σε «περαστικούς», ακόμη και επικριτές. Η δράση της ομάδας ήταν ανοιχτή, δημοκρατική, φιλική, δημιουργική.  Δεν επιτρέψαμε να γίνει ένα «κλειστό κουτί». Στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας δημιουργήθηκαν φιλίες, αναγνωρίστηκαν «εκλεκτικές συγγένειες», αναδύθηκαν ευαισθησίες, δημιουργικές και καλλιτεχνικές κλίσεις, αντιρρήσεις, διχογνωμίες, αλλά και διαφωνίες. Η ομάδα με την ικανότητα σύνθεσης των «ετεροτήτων» που ανέπτυξε στο πλαίσιο του κοινού στόχου, οδηγήθηκε στην ολοκλήρωση του εγχειρήματός της.  Η εξέλιξή της και το αποτέλεσμα της προέκυψε ως συγκερασμός μέσα από τις δυσκολίες, τις πρόσκαιρες «κρίσεις» της, τις προοπτικές της, τις αντιξοότητες, αλλά και την αναγνώριση του άλλου, τη δυναμική εξέλιξη όλων και του καθένα ξεχωριστά στο πλαίσιο της ομαδικής έκφρασης.
 

2. Όλοι σε έναν κύκλο. Όλοι αποτελέσαμε από την αρχή τα σημεία ενός αδιάσπαστου κύκλου. Ας θυμηθούμε: Το θέατρο «ξεπήδησε»  μέσα από έναν ανθρώπινο κύκλο, πράγμα που δεν φαίνεται τυχαίο. Ο Διθύραμβος εκτελείτο κυκλικά από έναν χορό που «ωρχείτο», δηλαδή τραγουδούσε και εκινείτο ρυθμικά σε έναν κυκλικό, συλλογικό, ενιαίο σχηματισμό, ο καθένας ευδιάκριτος και ταυτόχρονα μέρος ενός δυναμικού και λειτουργικού όλου.  Ο κύκλος έχει ανάγκη κάθε σημείο του, ώστε να είναι συνεχής, ολοκληρωμένος.  Ο «κύκλος» προαναγγέλλει τη συμμετοχή των ανθρώπων σε μια γιορτή, χωρίς συμπιέσεις και καταναγκασμούς.  Η συμμετοχή στην ομάδα εκτός από κατάκτηση αμοιβαίας εμπιστοσύνης και ανάδειξη κοινής διαθεσιμότητας, γίνεται πορεία διερεύνησης και διεύρυνσης των δημιουργικών ορίων του καθενός.  Οι σημαντικότερες- οι εσωτερικές- εκδηλώσεις της ομάδας, οι αλληλεπιδράσεις, τα συναισθήματα και γενικότερα τα εξελισσόμενα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ομάδας συνήθως δεν αφήνουν ίχνη. Η όντως ‘ιστορία’ μιας τέτοιας προσπάθειας στην πραγματική της έκταση δεν μπορεί να ‘ιστορηθεί’.
 

3. Η πρυτανεία του «εμείς». Την ομάδα τη συστήνουν έφηβοι – μέλη, άλλα με πιο συνειδητή και ώριμη προσέγγιση και άλλα με λιγότερη, κάτι τέτοιο αποτελεί μια πολύτιμη ποικιλία και δημιουργική πολυχρωμία. Μπορεί να γίνει μια «αλληλοδιδακτική» κοινωνική εμπειρία σε ένα πλούσιο επικοινωνιακό πεδίο. Οι ανομοιότητες ακόμη και στη συνειδητοποίηση του εγχειρήματος πλουτίζουν το πνεύμα του εγχειρήματος. Και τότε η ομάδα εξελίσσεται σταδιακά σε θίασο με ξεχωριστό χαρακτήρα, κατεύθυνση και προοπτική: Με στόχο την παράσταση η ομάδα αναπτύσσεται σε οργανωμένο σύνολο προσώπων με συγκεκριμένες ευθύνες, αλληλοδεσμεύσεις και προσανατολισμό, όπου η συμμετοχή του καθενός είναι ορισμένη και αναντικατάστατη. Το ποιοτικό χαρακτηριστικό της ομάδας δεν είναι κάποια επίπλαστη «ομοιογένεια» αλλά η σύνθεση της γόνιμης ποικιλότητας μέσα σε μια ατμόσφαιρα ευφορίας. Λειτούργησε γενικά η ισχύς των αλληλεπιδράσεων: Όσο αυξανόταν το επίπεδο κατανόησης του έργου από την ομάδα, η φαντασία, η συνειδητή και ευαίσθητη εργασία, το θετικό κλίμα συνεργασίας και η συμμετοχικότητα τόσο ευνοούνταν οι «καλλιτεχνικές» λύσεις και ιδέες.

4. Ευτελή υλικά με μαγική δύναμη που διευκολύνουν στη «μεταμόρφωση:  Η ηθελημένη λιτότητα γενικότερα στην Τέχνη και εν προκειμένω στην τέχνη της σκηνής θεωρείται από πολλούς θεωρητικούς αλλά και από μεγάλους καλλιτέχνες ως χαρακτηριστικό καλλιτεχνικής βαρύτητας και επομένως αισθητική επιλογή [Ζαν Βιλάρ, Γύρω από τη θεατρική παράδοση, Κάλβος, σελ. 21]  Την «επιβεβλημένη» από τις συνθήκες λιτότητα ας την εκλάβουμε ως πρόκληση, ως «απελευθέρωση» από αμήχανα φορτία. Η θεατρική σκηνή μέσω της παραστατικής της λειτουργίας- έχει τη δύναμη να «μεταμορφώνει»  την είσοδο του σχολείου σε ανάκτορο των Λαβδακιδών. Ο πλούτος στην σκηνική πράξη, ιδίως όταν συντελείται από ερασιτέχνες εφήβους είναι εσωτερική, ποιοτική υπόθεση. Και είναι πάντοτε επίτευγμα η «ψυχή» του έργου.
 

5. Επιλέχθηκε η Αντιγόνη ως έργο που φωτίζει πλευρές της ανθρώπινης συμπεριφοράς και αποκαλύπτει στάσεις ζωής, απαντά σε σύγχρονα ζητήματα της κοινωνίας και της ανθρώπινης ουσίας. Όσο κι να φαίνεται αυτό αντιφατικό ένα κλασικό έργο προσφέρει στους μαθητές μεγαλύτερες «ευκολίες»: Είναι βαθιά επεξεργασμένο ως προς την πλοκή, τη σκηνική οικονομία και τη δράση, παρέχει πλήρεις χαρακτήρες., είναι ήδη «σκηνοθετημένο» από τον ίδιο τον συγγραφέα του σε κάποιο βαθμό. Το όφελος είναι βέβαιο αφού ανάμεσα σε άλλα, τα παιδιά προσπάθησαν να κατανοήσουν  και να εκφράσουν επί σκηνής έναν έξοχο λόγο.  «Μεταλαμβάνοντας» την αλήθεια του δραματουργού, επιχειρούν να την κοινωνήσουν  στο κοινό.  Η «συγκομιδή» της ομάδας από το ανέβασμα ενός σπουδαίου κλασικού έργου είναι μεγάλη, γιατί τα ακατάβλητα στο χρόνο έργα απηχούν και απευθύνονται στη δομή της νόησης και των συναισθημάτων. «Γνωρίζουν» καλύτερα τους κώδικες των ψυχικών διεργασιών.

Δοκιμάστηκαν αρκετοί/ές από τα μέλη της θεατρικής Λέσχης σε όλους τους «ήρωες» του έργου, [Μονάχα στη σκηνή μπορεί το θεατρικό έργο να φανεί στην πληρότητά του και με όλη τη σημασία του. Μόνο στην παράσταση θα γίνει κατανοητό το βαθύτερο νόημά του. Το τυπωμένο θεατρικό έργο δεν είναι ολοκληρωμένο έργο ώσπου να παιχθεί στη σκηνή και ώσπου να πάρει ζωή από τις γνήσιες ανθρώπινες συγκινήσεις. Κ. Στανισλάβσκι: «Πλάθοντας ένα ρόλο», μτφρ. Άγγελος Νίκας, εκδ. Γκόνη, Αθήνα, 1977, σελ. 127] έτσι ώστε ξεχώρισε η διανομή από μόνη της μέσα από ανοιχτές διαδικασίες, με «συναινέσεις» ή τουλάχιστον χωρίς διεκδικητικές εντάσεις. Οι διαδικασίες αυτές οδήγησαν σε αυτογνωσία (για το τι θα μπορούσε να παίξει ο καθένας) και ταυτόχρονα στην αναγνώριση και αποδοχή του καταλληλότερου. Η μικτή και μακρά διαδικασία «πράξης» και θεωρητικής ανάλυσης κατά τη διάρκεια των προβών ήταν  διαφωτιστική και καθοριστική για την ουσία της προσπάθειας. Και τότε οι ρόλοι χαρακτήρες απέκτησαν οντότητα στις τρεις διαστάσεις του χώρου, εν-σαρκώθηκαν.
 

Στην Αντιγόνη ενυπάρχουν οι κύριες σταθερές που διέπουν τις εγγενείς στην ανθρώπινη κατάσταση συγκρούσεις: η αναμέτρηση μεταξύ ανδρών και γυναικών, μεταξύ ηλικιωμένων και νέων, μεταξύ κράτους και ατόμου, μεταξύ θνητών και αθάνατων. Ο αυτοπροσδιορισμός είναι αναπόσπαστος από την αγωνιστική αναγνώριση της «ετερότητας», εκείθεν των απειλουμένων ορίων του εγώ. Οι αντιτιθέμενοι πόλοι του αρσενικού και του θηλυκού, των γηρατειών και της νεότητας, της αυτονομίας και της κρατικής ολότητας, της ύπαρξης και της θνητότητας αποκρυσταλλώνονται με όρους εναντίωσης (όποιες κι αν είναι οι πολυάριθμες αποχρώσεις των προσαρμογών των μεν προς τα δε). Φθάνω στον εαυτό μου- το πρωταρχικό ταξίδι-σημαίνει αντι- μετωπίζω τον «άλλο». Οι οριακές συνθήκες του ανθρώπινου προσώπου είναι οι συνθήκες που τίθενται από το φύλο, την ηλικία, την κοινότητα, το χάσμα μεταξύ ζωής και θανάτου και τη δυνατότητα ή μη της συνάντησης του υπαρξιακού με το υπερβατικό…
 

 Είναι αυτονόητο για τον Φρόιντ ότι οι ελληνικοί μύθοι και η παράστασή τους στην ελληνική τέχνη και λογοτεχνία έχουν δώσει στους δυτικούς πολιτιστικούς και συμβολικούς κώδικες τη δυναμική τους θεμελίωση.  Ο Οιδίπους, ο Νάρκισσος, ο Ορέστης, ο Κρόνος, ο Προμηθέας, η Αντιγόνη, η Ηλέκτρα είναι οι ψυχικά πλουσιότερες αποκρυσταλλώσεις των στοιχειακών ενορμήσεων στο ασυνείδητο και υποσυνείδητο ιστό της φυλής και του ατόμου. Σ' αυτούς τους «πρωταρχικούς» μύθους είναι που βρίσκει η συνείδησή μας την αενάως ανανεούμενη παλιννόστηση στις αινιγματικές παρηγορίες και τους τρόμους των απαρχών της, παλιννόστηση που γίνεται αισθητικά λυτρωτική μέσω της αφηγηματικής συνοχής, της λυρικής και πλαστικής χάρης με τις οποίες το ελληνικό πνεύμα έντυσε το αλλόκοτο και το δαιμονικό. 

Ιωάννα Κουραμπέα - Χαρινέλα Τουρνά